ಪುನರುತ್ಥಾನ ಪರ್ವ!

ನಮ್ಮ ಮನೆಯಿರುವ ಕಮ್ಯೂನಿಟಿಯ ಹೊರಭಾಗದಲ್ಲೊಂದು Jogging Trail ಇದೆ... ಅದರ ಒಳಹೊಕ್ಕರೆ ಸುತ್ತಲಿನ ಪ್ರಪಂಚದಿಂದ ಬೇರೆಯೇ ಆದಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ, ನನಗೆ.

ಆಗಸದೆತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆದು ನಿಂತ - ಹತ್ತು ಹಲವು ತೆರದ ಮರಗಳು, ತಮ್ಮ ಸಿಹಿಮಾತುಗಳಿಂದ ಸ್ವಾಗತಿಸುವ ಬಗೆಬಗೆಯ ಹಕ್ಕಿಗಳು.., ಜನರ ಓಡಾಟ ಬಹುತೇಕ ಕಡಿಮೆಯೇ ಇರುವುದರಿಂದ ನನಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಏಕಾಂತ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ, ಅಲ್ಲಿ. ಇವಕ್ಕಿಂತ ಮಿಗಿಲಾದುದೇನು ಬೇಕೆನಿಸಬಹುದು - ನನ್ನಂಥವನಿಗೆ.

ಅಟ್ಲಾಂಟಾದಲ್ಲಿ ನನ್ನನ್ನು ಬಹುವಾಗಿ ಆಕರ್ಷಿಸಿದ್ದು ಇಲ್ಲಿನ ಈ ಹಸಿರು, ಪ್ರಶಾಂತತೆ. ಹಚ್ಚಹಸುರಿನ ಸುಂದರ ಪರಿಸರ,  ಏಕಾಂತ, ಪ್ರಕೃತಿಯ ಮಡಿಲು.... ಇದೆಲ್ಲ ಸ್ವರ್ಗತುಲ್ಯವೆನಿಸುವದು.!

ದಿನಗಳು ಕಳೆದಂತೆ ನನಗೆ ಈ ಜಾಗ ಹೆಚ್ಚು ಇಷ್ಟವಾಗತೊಡಗಿತ್ತು. ಎಷ್ಟೋ ಸಾರಿ ನಾನು ಆಫೀಸಿನಿಂದ ನೇರವಾಗಿ ಈ ಜಾಗಕ್ಕೇ ಬಂದು ಸುಮಾರು ಹೊತ್ತು ಇಲ್ಲಿಯೇ ಕುಳಿತುಬಿಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ಕತ್ತಲಾಗುವವರೆಗೂ - ಎಷ್ಟೊ ಸಾರಿ ಕತ್ತಲಾದಮೇಲೆಯೂ - ಅಲ್ಲಿಯೇ ಕುಳಿತುಬಿಡುತ್ತಿದ್ದೆ.

ಸಂಜೆಯ ತಂಪು ಗಾಳಿ, ಬಾನಿನಲ್ಲಿ ತಿಳಿಗೆಂಪಿನ ಚಿತ್ತಾರ... ಸುತ್ತಲಿನ ಹಸುರು... ಪ್ರತಿಬಾರಿಯೂ, ಅಲ್ಲಿದ್ದಷ್ಟೂ ಹೊತ್ತು ಯಾವುದೊ ನವಲೋಕವೊಂದರಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸಿದಂತೆ ಭಾಸವಾಗ್ತಿತ್ತು, ನನಗೆ. ಅಲ್ಲಿನ ಪರಿಸರ ನಗುಮೊಗದಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ತನ್ನ ಮಡಿಲಿಗೆ ಕರೆವಂತೆ, ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಪ್ರತಿ ಮರವೂ ಪ್ರತಿ ಹಕ್ಕಿಯೂ ನನ್ನೊಡನೆ ಏನನ್ನೊ ನುಡಿದಂತೆನಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

 

ಆ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ನನಗೆಂದೇ ಕಟ್ಟಿದರೋ ಎನಿಸುವ ಕುಟೀರವೊಂದು! ಮುಂಚೆಯೆಲ್ಲ ನನ್ನ 'ವೀಕೆಂಡ್' ಶುರುವಾಗುತ್ತಿದ್ದುದು ಈ ಜಾಗದಲ್ಲಿಯೇ.. ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಆರಕ್ಕೇ ಯಾವುದಾದರೂ ಪುಸ್ತಕವೊಂದನ್ನು ಹಿಡಿದು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿಬಿಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ಶನಿವಾರ-ಭಾನುವಾರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ತಾಸಾದರೂ ನನ್ನ ಕಾವ್ಯಾಧ್ಯಯನ ಅಲ್ಲಿ ಸಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ನಾನು ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಉಯ್ಯಾಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತೇ ಇಲಿಯಡ್, ಒಡಿಸಿಸ್'ನ ಕಾವ್ಯಾನುವಾದಗಳ ಸುಂದರ ಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ಓದಿದ್ದೇನೆ. ಅದೇ ಜಾಗದಲ್ಲಿಯೇ ನಮ್ಮ ರುದ್ರಭಟ್ಟನ "ಜಗನ್ನಾಥ ವಿಜಯ"ದ ಹಲವು ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನೂ ಓದಿದ್ದೇನೆ.

  

ಮಮ್ಮಟನು ತನ್ನ 'ಕಾವ್ಯಪ್ರಕಾಶ'ದಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯಪ್ರಯೋಜನದ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವಾಗ 'ಸದ್ಯಃ ಪರನಿರ್ವೃತಯೇ...' ಎಂದಿದ್ದಾನೆ. ಅಂದರೆ 'ಕಾವ್ಯಾಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಸಹೃದಯನಿಗೆ ತತ್ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಕಾವ್ಯವನ್ನೋದುತ್ತಿರುವಾಗ) ಪರಮಾನಂದವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ' ಎಂದು. ಇದು ಒಳ್ಳೆಯ ಕಾವ್ಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸರ್ವಥಾ ಅನ್ವಯಿಸುವ ಮಾತೇ ಆದರೂ ಆ ಮಾತಿನಲ್ಲಿನ ಸತ್ಯಾಂಶ ಈ ಕುಟೀರದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಕಾವ್ಯವನ್ನೋದುವಾಗ ಬೋಧೆಯಾಯಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಓದುವುದು ಪರಮಾನಂದಕಾರಕವೇ ಆಗಿತ್ತು, ನನಗೆ.

ಆದರೂ, ಇವೆಲ್ಲದರ ನಡುವೆಯೂ ನನ್ನ ಮನಸಿನ ಒಳದನಿ ಬೇರೇನನ್ನೊ ಹೇಳುತ್ತಿರುವಂತೆನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಬೇರಾವುದೋ ಕಡೆಗೆ ನನ್ನ ದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ತಿರುಗಿಸುವ, ಬೇರಾವುದಕ್ಕೋ ನನ್ನನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸುವ ತವಕ, ಅದರದ್ದು.. ಬಹುಶಃ ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ - ಒಂದು ದಿನ - ನನ್ನ ಕಲ್ಪನೆಯೆದುರು ಕುಂಚಗಳು, ವರ್ಣಗಳು ಸುಳಿದಾಡಿರಬೇಕು. ಅಹ್! “ಹೌದು, ನಾನೇಕೆ ಮತ್ತೆ ಪೆಯಿಂಟಿಂಗ್ ಶುರು ಮಾಡಬಾರದು?” ಎಂದೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೆ, ಅಂದು

ಸರಿ, ಆ ಯೋಚನೆ ಮನಸಿನಲ್ಲಿ ಅಂದೇ ಮೂಡಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ನೆಲೆಯೂರಿತು. ಆ ನಂತರ ಕೆಲವು ದಿನಗಳಲ್ಲೇ ಪೆಯಿಂಟಿಂಗಿಗೆ ಬೇಕಾದ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಕಲೆಹಾಕಿದೆ.

ಕಳೆದ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ - ಮೈಸೂರಿನಲ್ಲಿದ್ದಾಗ - ಪದೆಪದೆ ಪೆಯಿಂಟಿಂಗ್ ಮಾಡುವ ಪ್ರಯತ್ನಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಸೋಲನ್ನನುಭವಿಸಿದ್ದ ವಿಷಯ ಆಗೊಮ್ಮೆ ನೆನಪಾಯಿತಾದರೂ, ‘ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿ ನೋಡಿಯೇಬಿಡುವ’ ಎಂದು ಅಷ್ಟರಲ್ಲೇ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದ್ದೆ.

(ಆ ದಿನ ರಜೆಯಿದ್ದುದರಿಂದ) ಮುಂದಿನ ಸೋಮವಾರದ ದಿನ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಐದೂಮುಕ್ಕಾಲಿಗೇ ಎದ್ದು ನನ್ನ ಮೆಚ್ಚಿನ ಜಾಗಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ತಲುಪಿದೆ. ನಾನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ತಲುಪಿದಾಗ ಇನ್ನೂ ಬೆಳಕೂ ಹರಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ಸರಿ, ನಸುಬೆಳಕು ಮೂಡುವವರೆಗೂ ಕಾದಿದ್ದು ಕೊನೆಗೂ ಮತ್ತೆ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಕುಂಚ ಹಿಡಿದು ಬಣ್ಣಗಳ ಲೋಕದಲ್ಲೊಮ್ಮೆ ವಿಹರಿಸಿದೆ. ಆ ದಿನದ ಎರಡು ತಾಸಿನ ಪ್ರಯತ್ನ ವಿಫಲವೇನೂ ಆಗಲಿಲ್ಲ.

ಹಲಕೆಲವು ತಪ್ಪುಗಳಿದ್ದಾಗಿಯೂ ಅಂದಿನ ಚಿತ್ರ ಮನಸಿಗೆ ಸಮಾಧಾನವನ್ನು ತಂದಿತು. ನನ್ನಲ್ಲಿನ್ನೂ ಈ ಕಲೆಯ ಕುರುಹು ಇನ್ನೂ ಇದೆಯೆಂಬುದು ಖಾತ್ರಿಯಾಯಿತು. (ನನ್ನನ್ನು ಒಬ್ಬ 'ಕಲಾವಿದ'ನೆಂದು ಕರೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಧೈರ್ಯ ಮಾಡಲಾರೆ. ಆದರೆ ಕಲೆಯಂತೂ ಕಲೆಯೇ!)

ಹೊಸತೊಂದು ಹುಮ್ಮಸ್ಸು, ಉತ್ಸಾಹ ಮೂಡಿತ್ತು, ಅಂದು. ಆ ಸಂತಸವನ್ನು ಹೊತ್ತೇ ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದೆ.

ಮತ್ತೆ ಮುಂದಿನ ಎರಡು weekendಗಳು ಕೂಡ ಇದೇ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿತು. ಆಗ ನಾನು ರಚಿಸಿದ ಚಿತ್ರಗಳಿವು.

ನಾನು ‘ಅರ್ಧನಾರೀಶ್ವರ’ ಚಿತ್ರದ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದಾಗಲೇ ಹರಿಹರನ ಕಲ್ಪನೆಯೂ ಮನಸಿನಲ್ಲಿ ಮೂಡಿ ನಿಂತಿತ್ತು. ಹಾಗಾಗಿ, ಸಮಯವಿದ್ದಾಗಲೆಲ್ಲ ಸಿಕ್ಕ ಸಿಕ್ಕ ಕಾಗದಗಳ ಮೇಲೆಲ್ಲ ಹರಿ-ಹರರ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಗೀಚುತ್ತಿದ್ದೆ. ನನ್ನ ಮೊಬೈಲಿನಲ್ಲಿನ Autodesk App ಕೂಡ ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾಗಲಿಲ್ಲ

ಅಂತೂ ಅರ್ಧನಾರೀಶ್ವರನ ಚಿತ್ರ ಮುಗಿವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಹರಿಹರರ ಚಿತ್ರದ ಕನಸೂ ರೂಪುರೇಖೆ ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಕಾಣಿಸಿತು.

 

ಆ ನಂತರ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿದ್ದ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಅಲ್ಪಸ್ವಲ್ಪ ತಿದ್ದುವ ಕೆಲಸವೂ ಸಾಗಿತು.

ನನಗೆ ಬಹಳ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆಯೇ ಹರಿ-ಹರ ತತ್ತ್ವವೂ ಕಲ್ಪನೆಯೂ ಬಹುವಾಗಿ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯಾಗಿತ್ತು. ಈಗಂತೂ ಅದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನನ್ನ ಮನಸನ್ನು ಆವರಿಸಿತ್ತು. ಹಾಗಾಗಿ, ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟೂ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಈ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಗಳಿಸಬೇಕೆಂದು ಬಯಸಿದ್ದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಚಿತ್ರದ ಪ್ರತಿ ಹಂತದಲ್ಲೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮುತುವರ್ಜಿ ವಹಿಸಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದೆ.

ಎಲ್ಲಾದರೂ ಏನಾದರೂ ತಪ್ಪುಗಳು ಕಂಡುಬಂದಲ್ಲಿ ಅವನ್ನು ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ ಮುಂದುವರೆದೆ.

 

ಈ ಮಧ್ಯೆ ಹಲವು ಅನಿವಾರ್ಯ ಕಾರಣಗಳಿಂದ ಎರಡು ವೀಕೆಂಡ್ಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ (ಆಗ ನಾನು ಅಟ್ಲಾಂಟಾದಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ!). ಆ ಕೊರಗು ನನ್ನನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಗೇ ಕಾಡಿತ್ತೆನ್ನಬಹುದು. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವ ಕಾರಣಕ್ಕೂ ವಿಳಂಬ ಮಾಡುವುದು ಬೇಡವೆಂದು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸುವುದರಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದೆ.

 

ಕೊನೆಗೊಮ್ಮೆ! ಕೊನೆಗೂ ಒಮ್ಮೆ ನನಗೆ 'ಚಿತ್ರ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು' ಎಂದೆನಿಸಿದ ದಿನ ಬಂದೇ ಬಂತು. ಅಂದು (ಹಲವು ಕೆಲವು ದೋಷಗಳಿದ್ದಾಗಿಯೂ) ನಾನು ಕಂಡುದರ ಬಗ್ಗೆ ಬಹಳವೇ ಸಂತಸವಾಯಿತು, ನನಗೆ. ಕೊನೆಗೂ ನನ್ನ ಶ್ರಮ ಒಳ್ಳೆಯ ಫಲವನ್ನೇ ಕೊಟ್ಟಿತೆಂದು ಮನಸಿಗೆ ತೋರಿತು. ಆ ಸಂತಸದಲ್ಲೇ ತೇಲುತೇಲುತ್ತ ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದೆ - ಹರಿಹರರೊಡನೆ.

ಈ ಚಿತ್ರಕ್ಕೆ ನಾನು Internetನಲ್ಲಿ ನೋಡಿದ್ದ ಹರಿಹರ ಮೂರ್ತಿಯೇ ಸ್ಫೂರ್ತಿ. ಆ ಮೂರ್ತಿಯೆದುರು ನನ್ನ ಚಿತ್ರ ಏನೇನೂ ಅಲ್ಲ ಎಂದು ಯಾವ ಸಿಗ್ಗಿಲ್ಲದೆ ಹೇಳಬಲ್ಲೆ. ಅದು ಸತ್ಯವೂ ಕೂಡ. ಅದಾಗಿಯೂ, ಈ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನೋಡಿ ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ನಲಿದದ್ದು, ಸಾರ್ಥಕ್ಯವನ್ನನುಭವಿಸಿದ್ದು ಸುಳ್ಳಲ್ಲ.

ಅಲ್ಲ, ನನಗೇ ಹೀಗನಿಸಿರಬಹುದಾದರೆ, ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ (ಇದಕ್ಕಿಂತ ನೂರುಪಟ್ಟು ಸುಂದರವಾಗಿ) ಆ ಮೂಲಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಕೆತ್ತಿದ ಆ ಅಜ್ಞಾತ ಶಿಲ್ಪಿಯು ಅದೆಷ್ಟು ಆನಂದಿಸಿರಬೇಡ! ಅಬ್ಬ! ಅದನ್ನು ನೆನೆದರೇ ರೋಮಾಂಚನವಾಗುತ್ತದೆ.

ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ, ನಾನು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ನನ್ನಲ್ಲಿನ್ನೂ ಚಿತ್ರಕಲೆಯ ಬಗೆಗೆ ಆಸಕ್ತಿ, (ಒಂದು ಮಟ್ಟಿಗಿನ) ಹಿಡಿತವಿರುವುದನ್ನೂ ಅರಿತುಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಶ್ರಮಿಸಬೇಕಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನೂ ಮನಗಂಡಿದ್ದೇನೆ. ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ತಿದ್ದಿಕೊಂಡು, ದೋಷಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿಕೊಂಡು ಈ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಮುಂದೆ ಕ್ರಮಿಸುವ ಆಶಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದೇನೆ.

ಪಂಪಾಕ್ಷೇತ್ರ, ನಾನು ಕಂಡಂತೆ - ೨

ಈಗಲೂ ’ಹಂಪಿ’ ಅಥವಾ ’ವಿಜಯನಗರ’ ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಕೇಳಿದಾಗ ನಮಗೆಲ್ಲ "ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರದ ಸಂತೆಗಳಲ್ಲಿ ಮುತ್ತು-ರತ್ನ, ವಜ್ರ-ವೈಢೂರ್ಯಗಳನ್ನು ರಾಶಿ ಹಾಕಿ ಮಾರುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ" ಎಂಬ ಮಾತು ಒಮ್ಮೆಯಾದರೂ ನೆನಪಾಗುತ್ತದೆ. ಹೌದು, ಹಂಪಿಯು ಒಂದು ಕಾಲಕ್ಕೆ ಅಂತಹ ಸಮೃದ್ಧಿ, ವೈಭವಗಳಿಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದ್ದಂತಹ ಸ್ಥಳ. ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಅಂತಹ ಮಹತ್ಕಾಲವೊಂದು ಗತಿಸಿಹೋಯಿತಾದರೂ ಇಂದಿಗೂ ಆ ಕಾಲದ, ಆ ವೈಭವದ ಕುರುಹಾಗಿ ವಿಜಯನಗರದ ಕಾಲದ ಕೆಲವು ಬಜಾರುಗಳು ಉಳಿದುಕೊಂಡಿವೆ. ಹಂಪಿಯ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲ ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿಯೂ ಇಂತಹ ಬಜಾರುಗಳ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾದರೂ. ಈಗ ನಾವು ನೋಡಹೊರಟಿರುವ ಬಜಾರು ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯದ ಎದುರಿಗಿರುವ ರಥಬೀದಿಯದು.

 

ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯದ ಎದುರು ಸುಮಾರು ಒಂದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದವರೆಗೂ ಇರುವ ವಿಶಾಲ ರಸ್ತೆಯ ಎರಡೂ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ಸಾಲುಸಾಲು ಕಲ್ಲುಮಂಟಪಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಈ ಬೀದಿಯನ್ನೇ ಇಲ್ಲಿನ ಬಜಾರು ಬೀದಿ ಅಥವಾ ರಥಬೀದಿ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ವಿಜಯನಗರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಾಗಿದ್ದಂತೆ ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ.

ಈಗ ಈ ಮಂಟಪಗಳ ಪೈಕಿ ಬಹುಪಾಲು ಶಿಥಿಲಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿವೆ. ಆದರೂ, ಕೆಲವು ಮಂಟಪಗಳು ಸುಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದು, ಈಗಲೂ ಬಳಕೆಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿವೆ. ಹಂಪಿಯ ಬಸ್ ನಿಲ್ದಾಣದ ಬಳಿಯಿರುವ ಬ್ಯಾಂಕ್, ಹಂಪಿಯ ಪೋಲೀಸ್ ಠಾಣೆ, ಛಾಯಾಚಿತ್ರ ಸಂಗ್ರಹಣಾಲಯಗಳು ಈ ಕಲ್ಲುಮಂಟಪಗಳನ್ನೇ ದುರಸ್ಥಿಗೊಳಿಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದುವಾಗಿವೆ. ವಿರೂಪಾಕ್ಷಾಲಯದ ಹತ್ತಿರವಿರುವ ಕೆಲವು ಮಂಟಪಗಳ ಬಳಿ ಇನ್ನೂ ಉತ್ಖನನ ಪ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ. ಈ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿನ ಬಹುತೇಕ ಮಂಟಪಗಳು ಎರಡಂತಸ್ತಿನವಾಗಿರುವುದು ವಿಶೇಷ.

೧೬ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರವನ್ನು ಸಂದರ್ಶಿಸಿದ್ದ ಯಾತ್ರಿಕ ಡೊಮಿಂಗೊಸ್ ಪೇಯಸ್ ನ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಆ ಕಾಲದ ಹಂಪಿಯ/ವಿಜಯನಗರದ ಬಜಾರುಗಳ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಪ್ರಸ್ತುತ ನಾವು ನೋಡಹೊರಟಿರುವ ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯದ ಎದುರಿನ ಬಜಾರು ಬೀದಿ/ ರಥಬೀದಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಅವನ ಮಾತುಗಳು ಇಂತಿವೆ (ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯದ ಮಹಾದ್ವಾರದ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವ ಸ್ವಲ್ಪ ಮೊದಲು ಆಲಯದ ಎದುರಿಗಿದ್ದ ಬಜಾರಿನ ಬಗ್ಗೆ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ):

"In this pagoda, opposite to its principal gate which is to the east, there is a very beautiful street of very beautiful houses with balconies and arcades, in which are sheltered the pilgrims that come to it, and there are also houses for lodging for the upper classes; the king has a palace in the same street, in which he resides when he visits this pagoda"¹

ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜಬೀದಿಗಳನ್ನೂ, ಬಜಾರನ್ನೂ ಕುರಿತು ಬರೆಯುತ್ತ - ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ಹೀಗೆ ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾನೆ:

"Going forward, you have a broad and beautiful street, full of rows of fine houses and streets of the sort I have described, and it is to be understood that the houses belong to men rich enough to afford such. In this street live many merchants, and there you will find all sort of rubies, and diamonds, and emaralds, and pearls, and seed-pearls, and cloths, and every other sort of thing there is on earth and that you may wish to buy"²

ಈ ಎರಡೂ ವಿವರಣೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಈಗ ನಾವು ಹಂಪಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾದ ಬಜಾರು ಬೀದಿಯ ಗತಸ್ವರೂಪವನ್ನೂ, ಅದರ ವೈಭವವನ್ನೂ ಒಮ್ಮೆ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. (ಕಮಲಾಪುರದ ಬಳಿಯಿರುವ ಪುರಾತತ್ವ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹಂಪಿಯ ಬಜಾರಿನ ಚಿತ್ರಣವಿರುವ ವರ್ಣಚಿತ್ರವೊಂದಿದೆ. ಅದು ಪೇಯಸನ ಈ ವಿವರಣೆಗಳಿಗೆ ತಕ್ಕಂತಿದೆ)

ಈ ಬಜಾರು ರಸ್ತೆ/ ತೇರುಬೀದಿಯು ವಿರೂಪಾಕ್ಷನ ಆಲಯದಿಂದ ನಂದಿಮಂಟಪದವರೆಗೂ ಹಬ್ಬಿದೆ. ಆಲಯದ ಕಡೆಯಿರುವ ಮಂಟಪಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ನಂದಿಮಂಟಪದ ಕಡೆಗಿರುವ ಮಂಟಪಗಳು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ರಚನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಉತ್ತಮವಾಗಿರುವಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ.

ನಂದಿಮಂಟಪದ ಎದುರಿಗೇ ಸುಂದರವಾದ ರಂಗಮಂಟಪವೊಂದಿದೆ. ಕುಸುರಿ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿರುವ ಹತ್ತು ಹಲವು ಕಂಬಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಈ ಮಂಟಪವು ಸುಸ್ಥಿರವಾಗಿದ್ದು, ಸುಂದರವಾಗಿದೆ.

 

ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ಆಲಯದ ನೇರಕ್ಕೆ, ರಥಬೀದಿಯ ಈ ಕೊನೆಗೆ ನಂದಿಮಂಟಪವಿದೆ. ಬೃಹದಾಕಾರದ ಈ ಬಸವಣ್ಣನ ಶಿಲ್ಪವು ಏಕಶಿಲಾವಿಗ್ರಹವೆಂದು ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ. ಕಾಲದ, ದಾಳಿಯ ಕುರುಹಾಗಿ ಈ ವಿಗ್ರಹವು ಭಿನ್ನಗೊಂಡಿದ್ದರೂ ಅದರ ಸರಳ ಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೇನೂ ಕುಂದಾಗಿಲ್ಲ. ವಿಗ್ರಹದ ಸುತ್ತ ಕಟ್ಟಲಾಗಿರುವ ಮಂಟಪವೂ ಎರಡು ಮಹಡಿಯದ್ದಾಗಿದ್ದು, (ಇತ್ತೀಚಿನ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಫಲವಾಗಿ) ಈಗ ಸುಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದೆ.

ಈ ಮಂಟಪದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ವಿಶಾಲವಾದ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳಿದ್ದು ಈ ದಾರಿಯಾಗಿ ಅಚ್ಯುತರಾಯನ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಹುದಾಗಿದೆ (ಅಚ್ಯುತರಾಯನ ಆಲಯದ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ಹೇಳುತ್ತೇನೆ)

ಇಲ್ಲಿಗೆ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ಮಾತಂಗಪರ್ವತವಿದೆ. ಮಾತಂಗಪರ್ವತವು ರಾಮಾಯಣ, ಮಹಾಭಾರತ ಮುಂತಾದ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಉಲ್ಲೇಖಗೊಂಡಿದೆ³. ಜೈನರ ಕೆಲವು ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಮಾತಂಗಪರ್ವತದ ಪ್ರಸ್ತಾಪವುಂಟು⁴. ಹಳಗನ್ನಡದ ಕವಿಗಳ ಪೈಕಿ ಹರಿಹರ ರಾಘವಾಂಕರು ತಮ್ಮ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತಂಗಪರ್ವತವನ್ನು ಮತ್ತೆಮತ್ತೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ⁵.

ನಂದಿಮಂಟಪದ ಎಡಗಡೆಯಿಂದ ಮಾತಂಗಪರ್ವತವನ್ನೇರಿ ಹೋಗಲು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳಿವೆ. ಹಲವು ಪುರಾಣ-ಕಾವ್ಯಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಹಂಪಿಯ ಸುತ್ತಮುತ್ತ ಇದ್ದ ಪರ್ವತಗಳ ಪೈಕಿ ಪ್ರಮುಖವಾದವೆಂದರೆ - ಹೇಮಕೂಟ, ಮತಂಗ/ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತ, ಮಾಲ್ಯವಂತ, ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತ ಹಾಗೂ ಕಿಷ್ಕಿಂದ ಪರ್ವತ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮತಂಗಪರ್ವತವೇ ಬಹು ಎತ್ತರವಾದದ್ದು. ಇದರ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತು ನೋಡಿದರೆ ಹಂಪಾಕ್ಷೇತ್ರದ ಸುತ್ತಲಿನ ಪರಿಸರವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಕೆಲವು ಶಾಸನಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಹಾಗೂ ಸ್ಥಳೀಯ ಐತಿಹ್ಯದ ಪ್ರಕಾರ ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತದ ಮೇಲಿಂದ ವಿರೂಪಾಕ್ಷನನ್ನು (ಅಥವಾ ವಿರೂಪಾಕ್ಷನ ಆಲಯವನ್ನು) ದರ್ಶಿಸಿದರೆ ಪುಣ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆಯೆಂದು. ಹಾಗೂ :-

"ಅಹೋಬಲನ ’ವಿರೂಪಾಕ್ಷನ ವಸಂತೋತ್ಸವ ಚಂಪೂ’ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತದ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವರ ರಥೋತ್ಸವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಜನರಿಗೆ ಇಲ್ಲಿನ ಜಾಗ ಸಾಲದೆ ಹೇಮಕೂಟ ಮತ್ತು ಮಾತಂಗಪರ್ವತದ ಬಂಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಂತು ರಥೋತ್ಸವವನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆಂದಿದೆ"⁶

ಚಾರಣಪ್ರಿಯರಿಗೆ ಮಾತಂಗಪರ್ವತವು ಬಹಳ ಇಷ್ಟವಾಗಬಹುದು. ಮೊದಲೇ ತಿಳಿಸಿದಂತೆ - ಇದರ ತುದಿಯಿಂದ ಹಂಪಿಯ ಸಮಸ್ತ ದೃಶ್ಯವೂ ಕಾಣುತ್ತದೆಯೆಂಬುದು ಒಂದು ಕಾರಣವಾದರೆ, ಇಲ್ಲಿಂದ ಸೂರ್ಯೋದಯ/ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ಸೊಬಗನ್ನು ಕಂಡು ಆನಂದಿಸಬಹುದು ಎಂಬುದು ಮತ್ತೊಂದು ಕಾರಣ. 

ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಮತಂಗಮುನಿಗಳ ಆಶ್ರವಿರುವುದರಿಂದ ಈ ಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಮತಂಗಪರ್ವತವೆಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿತೆಂದು ವಿವರಿಸಿದೆ. ಕಿಷ್ಕಿಂದಾಕಾಂಡದ ಬಹುಪ್ರಮುಖ ಘಟನೆಗಳು ಮಾತಂಗಪರ್ವತದ ಪ್ರಾಂತದಲ್ಲೇ ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ರಾಮಲಕ್ಷ್ಮಣರು ವೃದ್ಧೆ ಶಬರಿಯನ್ನು ಭೇಟಿಮಾಡುವುದೂ ಇದೇ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲೇ.

ಹರಿಹರನ ’ಗಿರಿಜಾಕಲ್ಯಾಣ’ದ ಪ್ರಕಾರ ಮನ್ಮಥನು (ಹೇಮಕೂಟದಲ್ಲಿ) ಧ್ಯಾನಮಗ್ನನಾಗಿದ್ದ ಶಿವನ ಕಡೆಗೆ ಪುಷ್ಪಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ್ದು ಮಾತಂಗಪರ್ವತದ ಮೇಲಿನಿಂದಲೇ.

ಇನ್ನು, ಮಾತಂಗ ಸಮುದಾಯದವರ ಐತಿಹ್ಯದ ಪ್ರಕಾರ ತಮ್ಮ ಕುಲದೇವತೆಯಾದ ಮಾತಂಗಿಯು ಇದ್ದುದು ಈ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿಯೇ ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ’ಮಾತಂಗಿ ಪರ್ವತ’ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿತೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಜೈನರಲ್ಲಿ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಗಳ ವರ್ಣನೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತದ ಪ್ರಸ್ತಾಪವುಂಟು.

ಹೀಗೆ, ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತದ ಪೌರಾಣಿಕ ಮೂಲದ ಬಗ್ಗೆ ಹಲವು ಕತೆಗಳಿವೆಯಾದ್ದರಿಂದ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದನ್ನು ನಂಬುವುದು ಯಾವುದನ್ನು ಬಿಡುವುದು ಎಂಬುದು ನಮಗೆ ನಿಲುಕದ ವಿಚಾರ. ಅದೇನೇ ಇದ್ದಾಗಿಯೂ ಕೂಡ, ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತವು ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿಯೂ ಹಾಗೂ ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿಯೂ ಬಹಳ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೨೫ರಷ್ಟು ಶಾಸನಗಳು ದೊರಕಿವೆಯೆಂಬುದು ಈ ಮಾತಿಗೆ ಪುಷ್ಟಿ ಕೊಡುತ್ತದೆ.

ಮಾತಂಗಪರ್ವತದ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ವೀರಭದ್ರ, ಶಿವ, ಭದ್ರಕಾಳಿ, ಗಣೇಶ ಹಾಗೂ ಸ್ಕಂದ ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ. ಭದ್ರಕಾಳಿ, ವೀರಭದ್ರ, ಶಿವ ಹಾಗೂ ಗಣೇಶನ ಆಲಯಗಳು ಒಂದೇ ಸೂರಿನಡಿ - ಬೇರೆಬೇರೆ ಗರ್ಭಗೃಹಗಳಲ್ಲಿವೆ. ಇವೆಲ್ಲವಕ್ಕೂ ಸೇರಿ ಒಂದೇ ಒಂದು ಶಿಖರವಿದೆ. ಸ್ಥಳೀಯರು ’ದೂರದಿಂದ ನೋಡಿದರೆ ಆ ದೇವಾಲಯವು ಶಿವಲಿಂಗಾಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ’ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ಸುಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿಲ್ಲವಾದರೂ ಈ ಆಲಯದಲ್ಲಿ ಈಗಲೂ ನಿತ್ಯಪೂಜೆಯ ಕಾರ್ಯಗಳು ನೆರವೇರುತ್ತಿರುವಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ.

ಆಲಯವು ಮಂಟಪಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು ಸರಳ ಸುಂದರವಾಗಿದೆ. ಇದರ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ - ಈ ಆಲಯದ ನಿರ್ಮಾಣವು ಬಹುಹಿಂದೆಯೇ ಆಗಿದ್ದು, ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಹಲವು ಮನೆತನದ ಅರಸುಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದು ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರವಾಗಿರಬಹುದೆಂದು ಊಹಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ. ಈಗಿನ ಆಲಯ ಶಿಖರ ಬಹುಶಃ ವಿಜಯನಗರಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಿರಬಹುದು. ಆಲಯದ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಮಂಟಪಗಳನ್ನೂ ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಆಲಯದ ಛಾವಣಿಯನ್ನೇರಿ ನೋಡಿದರೆ ಹಂಪೆಯೆಂಬ ಸ್ವರ್ಗವು ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಅಚ್ಯುತರಾಯನ ಗುಡಿ, ದೂರದಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವ ತುಂಗಾನದಿ, ಇತ್ತ ನೋಡಿದರೆ ವಿರೂಪಾಕ್ಷನ ಗುಡಿ... ಹೀಗೆ, ಎತ್ತ ನೋಡಿದರೂ ವಿಜಯನಗರವೇ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಅಗಲವಾದ ಸೋಪಾನಗಳಿರುವ ಮೆಟ್ಟಿಲ ದಾರಿಯೂ ಈ ಆಲಯಕ್ಕಿದೆ.

ಸ್ಕಂದ ದೇವಾಲಯವು ಇತರ ದೇವಾಲಯಗಳಿರುವ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕಿಂತ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಗೆ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ಕಲ್ಲುಬಂಡೆಯೊಂದರ ಮೇಲೆ ಕಡೆದಿರುವ ಭೈರವಮೂರ್ತಿಯೊಂದು ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಶಿಲ್ಪದ ಸ್ವಲ್ಪಭಾಗವು ಭಿನ್ನಗೊಂಡಿದೆಯಾದರೂ ಬಹಳ ಸುಂದರವಾದ ಈ ಭೈರವಮೂರ್ತಿಯು ನೋಡುಗರ ಮನಸೆಳೆಯುತ್ತದೆ. 

ಬೆಟ್ಟದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಗುಹೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಗಣಪತಿಯ ಸುಂದರ ವಿಗ್ರಹವೊಂದಿದೆ. ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಗಣನೀಯವಾದ ಶಿಲ್ಪ-ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಮಾತಂಗ ಪರ್ವತದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು: 

೧. ಮತ್ತು ೨. "Narratives of Domingos Paes", from 'A forgotten Empire' - by Robert Sewell

೩. ರಾಮಾಯಣದ ಕಿಷ್ಕಿಂದಾಕಾಂಡ; ಮಹಾಭಾರತದ ಆದಿಪರ್ವ

೪. ಮಾಘಣಂದಿಯ "ಪದಾರ್ಥ ಸಾರ"

೫. ಉದಾಹರಣೆಗೆ - ಹರಿಹರನ ’ಗಿರಿಜಾಕಲ್ಯಾಣ ಮಹಾಪ್ರಬಂಧಂ’ ಹಾಗೂ ರಾಘವಾಂಕನ ’ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರಕಾವ್ಯಂ’

೬. ವಿಜಯನಗರ ಅಧ್ಯಯನ - ಸಂಪುಟ ೮